مقدمه: اتیسم نوعی از اختلالات رشدی عصبی است که با آسیب شدید در تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی و نیز وجود رفتارها، علائق و فعالیت‌های کلیشه ­ای مشخص می‌شود.

اختلالات معده‌ای – روده‌ای و نشانه­ های مربوط به آن (دردهای شکمی، سوءهاضمه، یبوست و اسهال) در کودکان مبتلا به اتیسم به میزان زیادی گزارش شده است. بیماری سلیاک اختلالی با واسطۀ ایمنی است که بدنبال خوردن گلوتن در اشخاص مستعد از نظر ژنتیکی دیده می‌شود و با التهاب مزمن رودۀ کوچک مشخص می‌گردد. با توجه به درمان پذیری و همپوشی زیاد نشانه های اختلالات گوارشی و سلیاک و همپوشی نشانه های روانشناختی سلیاک و اتیسم، هدف از پژوهش حاضر تعیین شیوع اختلالات گوارشی و بیماری سلیاک بین کودکان مبتلا به اتیسم و اثربخشی درمان آنها برشدت نشانه ­های اتیسم بود.

روش: بدین منظور 120 کودک مبتلا به اتیسم، در استان‌های گیلان و مازندران، با میانگین سنی 92/8 و انحراف معیار 24/2، 93 نفر پسر (1/86%) و 15 نفر دختر (9/13%)، اکثرا (5/68%) دارای شدت اتیسم متوسط، مستقر در مراکز بهزیستی و آموزش و پرورش استثنایی استان‌های مذکور با استفاده از مقیاس شدت علائم گوارشی (GSRS )، چک لیست سلیاک و پرسشنامه اتیسم گیلیام (GARS)، از نظر اختلالات گوارشی، سلیاکی بودن موارد مشکوک به سلیاک و  شدت علائم اتیسم مورد بررسی قرار گرفتند. از نمونه‌های مشکوک به سلیاک دو آزمایش IgA-tTG و  IgG-tTG گرفته­ شد. گروه­ های درمان که از نمونه‌های سلیاک منفی تشکیل شدند شامل سه گروه بود: گروهی که اختلالات گوارشی داشتند با روش تصادفی به دو گروه تقسیم شده و دو روش 1- درمان پزشکی اختلالات گوارشی 2- درمان همزمان پزشکی و رژیم غذایی فاقد گلوتن  بر آنها اعمال شد و گروهی که فاقد اختلالات گوارشی بودند تحت درمان رژیم فاقد گلوتن قرار گرفتند. پس از طی دورۀ درمانی 3 ماهه، آزمون های GARS و GSRS  در گروه‌های مذکور و کنترل که متشکل از نمونه‌های انصراف دادۀ فاقد اختلالات گوارشی بود، مجددا" تکرار شد.

یافته ها: شیوع 6/55 درصدی اختلالات گوارشی و 9/1 درصدی سلیاک  بین کودکان مبتلا به اتیسم در این پژوهش، نشان داد که بیشترین نمرۀ میانگین بین اختلالات گوارشی، به حیطۀ یبوست با میانگین 78/7 و انحراف معیار 83/5  تعلق داشت، این در حالیست که یبوست، شایع‌ترین نشانۀ شک به سلیاک (2/35%) نیز بود. یافته های پژوهش در بخش درمان عبارت بودند از:

• درمان پزشکی اختلالات گوارشی کودکان مبتلا به اتیسم و رژیم غذایی فاقد گلوتن بر شدت نشانه های اتیسم و گوارشی این کودکان مؤثر بود.
• رژیم فاقد گلوتن بر شدت نشانه های اتیسم کودکان مبتلا به اتیسم فاقد اختلالات گوارشی اثرداشت.
• اثربخشی درمان پزشکی اختلالات گوارشی، با اثربخشی دو روش همزمان پزشکی و رژیم فاقد گلوتن  بر شدت نشانه های اتیسم کودکان مبتلا به اتیسم دارای اختلالات گوارشی تفاوت معناداری نشان نداد.

بحث: نتایج حاصل از پژوهش در زمینه شیوع اختلالات گوارشی و سلیاک در کودکان مبتلا به اتیسم و اثربخشی رژیم فاقد گلوتن بر شدت نشانه های اتیسم، با اکثر پژوهش های انجام شده:گوریندو و همکاران (2013)، بيوو همکاران(2012)، مینر و همکاران (2011)، لارا دی و همکاران (2010)، کریگسمن و همکاران (2010)، روسو و آندرز (2010)، بلک و همکاران(2002)، تیلر و همکاران(2002) همسو بود، لیکن در زمینه اثربخشی درمان پزشکی و همزمان پزشکی – رژیم فاقد گلوتن اختلالات گوارشی بر شدت نشانه های اتیسم، شاید به دلیل کمبود تعاملات لازم بین متخصصین امر، پژوهشی یافت نشد.

نتیجه­ گیری: با توجه به هزینۀ بالا و سختی کار در رژیم فاقد گلوتن، شاید بتوان گفت درمان ارجح در درمان شدت اتیسم و اختلالات گوارشی کودکان مبتلا به اتیسم دارای مشکلات گوارشی، روش پزشکی است. اگرچه این موضوع در ردِ استفادۀ این کودکان از رژیم فاقد گلوتن نیست، چرا که این رژیم در کاهش شدت اتیسم کودکان مبتلا به اتیسم فاقد اختلالات گوارشی مؤثر بود.

فاطمه امینی رنجبر؛ کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی

دکتر نوذر نخعی؛ استاد مرکز تحقیقات علوم اعصاب دانشگاه علوم پزشکی کرمان

دکتر جواد خلعتبری؛ متخصص روانشناسی، دانشیار دانشگاه آزاد واحد تنکابن

دکتر محمدرضا زربخش؛ متخصص روانشناسی کودکان استثنایی، استادیار دانشگاه آزاد واحد تنکابن

واژگان کلیدی: اتیسم، اختلالات گوارشی، شیوع، درمان، سلیاک، رژیم غذایی فاقد گلوتن.